Katip Çelebi Kimdir?

Katip Çelebi Kimdir?

Katip Çelebi, Şubat 1609 yılında İstanbul’da doğmuştur. Asıl ismi Mustafa olan Katip Çelebi Doğu’da Hacı Halife, Batı’da ise Hacı Kalfa  adıyla da bilinmektedir. Babası Enderun’da eğitim görmüş ve silahdarlık vazifesi için saraydan ayrılmıştır. 14 yaşına kadar birebir özel eğitim gören Katip Çelebi, 1623 yılında Anadolu Muhasebesi Kalemliğinde çalışmaya başlamıştır.

IV. Murad döneminde yapılan Doğu seferlerine iştirak etmiş ve katip olarak görev almıştır. (1624-1640) Daha sonra bu seferler bitince 1635 yılında İstanbul’a dönüş yaparak kendisini tamamen ilmi faaliyetlere vermiştir. Döneminin ünlü bilginlerinden dersler alıp medrese eğitimindeki eksiklerini tamamlamıştır. Başta Tarih ve tıp olmak üzere coğrafyadan astronomiye kadar son derece geniş bir alanda zengin bir kütüphaneye sahipti.

Eserleri

1645 yılında ise gerekli yükselmeye ulaşamadığından muhasebe kalemi görevinden ayrılmıştır. Ancak 1645 yılında yazmış olduğu Takvimü’t-Tevarih adlı eseriyle Şeyhülislam Abdürrahim Efendi tarafından bu muhasebe kalemindeki görevinde ikinci halifelik görevine kadar yükselmiştir. Telif ve çeviri eser olarak yirmiden fazla eser yazan Katip Çelebinin eserlerinin en önemlileri tarih, coğrafya ve bibliyografya alanlarındadır.

Katip Çelebi, aynı zamanda pozitif bilimlere yaptığı eleştirel yapıtlarıyla da nam kazanmıştır. Tarih alanındaki yapıtlarının başında ise 1642 yılında Arapça olarak kaleme aldığı Fezleke isimli eseridir. Katip Çelebi bu eserinde dünyanın yaratılışından başlayarak İslam tarihçiliğine uygun olarak 1639 yani IV. Murad dönemine kadar ki önemli hadiseleri de yer almaktadır.

Bir diğer eseri ise Türkçe Fezleke adlı eseri ise 1591-1654 yıllarındaki Osmanlı dönemi olaylarını kapsamaktadır. Katip Çelebi bu eserinde aynı zamanda o yıllarda ölen devlet adamlarından ve bilginlerin hayat hikayelerinden de kısaca bahseder. En tanınmış başyapıtlarından biri olan Tuhfetü’l-Kibar fi Esfari’l-Bihar‘da ise Osmanlı Devletinin kuruluşundan itibaren 1656 yılına kadar ki tersane ve bahriye örgütünün işlevinden söz etmiştir.

Cihannüma

Coğrafya alanında ise en mühim yapıtı olan Cihannüma ile ile Osmanlı coğrafya bilimi alanında bir dönüm noktası oluşturmuştur. Katip Çelebinin Batı dünyasında tanınan en önemli yapıtı ise Keşfü’z-Zünun adlı eseridir. Arapça olarak kaleme aldığı bu yapıtta toplamda 14.500 kitabın ve risalenin adı geçmektedir.

Risalede daha çok Osmanlı toplum yapısının nasıl düzelebileceği, asker ve hazine konularını kapsamaktadır. İlhamü’l-Mukaddes fi Feyzi’l-Akdes‘de  ise kuzey ülkelerindeki namaz ve oruç zamanlarından bahseder.

Katip Çelebi, medrese düşüncesinin egemen olduğu bir çağda düşüncelerini ileri sürebilmiş bir bilgindir. Her ne kadar Kopernik ve Bacon’ın bilim tasnifini kabullenmiş olsa da Doğu kaynaklarına eleştirel açıyla bakması bile dönemine göre çok ileri olduğuna kanıttır.

Katip Çelebi’nin Eserleri

Tarih Alanında Eserleri

• Arapça Fezleke
• Türkçe Fezleke
• İrşadü’l-Hıyâfâ ila Tarihi’l-yunun ve’r-Rûm ve’n-Nasârâ
• Tuhfet’ül-kibâr fi esfâri’l-bihâr
• Düstûrü’l-amel fi ıslâhı’l-halel
• Takvîmü’t-tevârih
• Tarîh-i Kostantaniyye ve Keyasire
• Tarîh-i Frengi tercümesi

Coğrafya Alanında Eserleri

• Cihannüma (Avrupa dillerine çevrilen coğrafyaya dair ünlü eseri
• Müntehab-ı Bahriye (Kitab-ı Bahriye)
• Levâmiu’n-nur fi zulmeti Atlas Minur

Bibliyografik Çalışmaları

• Keşfü’z-zunûn anil-esâmi ve’l-fünun
• Câmi-Mütûn min Cüll-il-Fünûn
• Süllemü’l-vusûl ilâ tabakati’l-fûhûl

Din Alanında Çalışmaları

• İlhâmü’l-mukaddes min feyzi’l-akdes
• Mîzânü’l-Hakk fi ihtiyâri’l-ahakk

Sosyal Kültürel ve Halk Bilimi Alanında Çalışmaları

• Knunnâmen
• Tuhfetü’l-ahyâr fi’l-hıkem ve’l-eş’âr
• Recmü’r-râcim bi’s-sîn ve’l-Cim
• Tütün Risalesi
• Beyzâvi Tefsirinin şerhi
• Muhammediyye şerh
• Dürer-i münteşire ve gurer-i münteşire