Karagöz ve Hacivat Kimdir ?

Karagöz ve Hacivat

Önemli bir sanat dalını oluşturan Hacivat ve Karagöz, Türk gölge oyununun tek temsilcisidir. Bu gölge oyununun kökeni hakkında değişik görüşler bulunmaktadır. Bazı kaynaklara göre, Orta Asya’dan batıya göç eden çingeneler tarafından Anadolu’ya geldiği öngörülmektedir. Bir diğer görüşe göre ise İtalya, Bizans ve Yunan kökenli olduğu yolundadır. Portekiz ve İspanya’dan Türkiye’ye göç eden Yahudiler tarafından geldiğini savuna görüşler de vardır. Tüm bu görüşleri kanıtlayacak yeterli kaynak bulunmamaktadır.

Yavuz Selim dönemindeki güvenilir kaynaklardan olan İbni İlyas’a göre, Karagöz ve Hacivat gölge oyunu Mısır’dan gelmiştir. İlk zamanlarda Mısır etkisinde olan bu gölge oyunu XVII. yüzyılda kesin biçimini almış ve tiplemeler bu dönemde ortaya çıkmıştır. Bu oyunda karakterleri temsil eden figürler, ışıklı bir perdenin arkasında bulunur ve oynatıcı figürlere ses ve hareket vererek perdenin diğer tarafındaki izleyicilere görsel bir şölen sunar.

Karagöz Tiplemesi

Gölge oyunundaki en önemli karakter ve başrol kahramanı şüphesiz ki Karagöz’dür. Karagöz, aşağı tabakadan gelmiş okumamış bir halk adamıdır. Hacivat tarafından dile getirilen yabancı kavramları anlamaz ya da anlamaz görünerek, onlara çeşitli anlamlar yükleyip ortaya çeşitli nükteler çıkarır. Hatta yabancı kelimeler kullanan Hacivat ile alay eder.

Karagöz tiplemesi, her işe burnunu sokar, her işe karışır hatta sokakta olmadığı zamanlarda evinin penceresinden olaylara müdahale eder. Patavatsız ve dobra konuşmalarıyla bazen zor durumda kalsa da bir şekilde işin içinden sıyrılmayı başarır. Genellikle işsiz güçsüz bir tiplemedir. Bazen Hacivat’ın bulduğu işlerde çalışır. Farklı oyunlarda değişik kıyafetler giydirilerek farklı tiplemeleri tasvir eder. Davulcu Karagöz, çingene Karagöz, bekçi Karagöz, ağa Karagöz, eşek Karagöz, kadın karagöz veya gelin Karagöz tiplemeleriyle başına gelmedik kalmaz.

Hacivat Tiplemesi

Biraz daha üst zümreden gelen Hacivat tiplemesi, okumuş, bilgili ve görgülü bir tiplemedir. İçten pazarlıklı yapısı ve kurnazlığı ile dikkat çeker. Nabza göre şerbet vermeyi iyi bilen ve kişisel çıkarlarını ön planda tutan bir tiplemedir. Okumuş bir adam olduğu için yabancı sözcüklerle konuşmayı çok sever. Karagöz’ü çalıştırarak onun sırtından geçinmeyi tercih eder. Hacivat’ta değişik oyunlarda çeşitli tiplemelerle perde önüne çıkar. Keçi Hacivat, çıplak Hacivat, kâhya Hacivat, kadın Hacivat bu tiplemelerden bazılarıdır.

Karagöz ve Hacivat Oyununun Bölümleri

Özellikle Ramazan gecelerinde, sünnetlerde çocuklardan ihtiyarlara kadar herkesin ilgisini çekmiş olan Karagöz ve Hacivat gölge oyunu dört ana bölümden oluşmaktadır.

• Mukaddime; oyunun başlangıç bölümü olan bu bölümünde, perde ortasına çeşitli figürler yerleştirilir. Göstermelik adı verilen bu figürler oyuna dair ipucu verir. Daha sonra nareke adı verilen zırıltılı düdüğün çalması ve def eşliğinde bu figürler perdeden kaldırılır. Daha sonra, seyirciye göre sol taraftan Hacivat semai şeklinde bir şarkı söyleyerek gelir.
• Muhavere; karşılıklı konuşma anlamına gelen muhavere bölümünde Karagöz ve Hacivat’ın tüm özellikleri barındırılır. Bu bölümde yanlış anlamalar, kelimelerin ses oyunlarıyla farklı anlamlarda kullanılmalarıyla ikilinin kişilik özellikleri iyice belirginleşir.
• Fasıl; oyunların isimler bu bölümde geçen olay örgüsünden alır. Bu bölümde, Karagöz ve Hacivat haricindeki diğer tiplemeler ağırlıklı olarak perdeye gelir. Basit olaylar ve çözümleri bu bölümde oluşur ve olayların akışına göre perdeye gelen tiplemeler kendi şive ve kıyafetleri ile kendi müzikleri eşliğinde şarkılar söylerler.
• Bitiş; bu bölüm en kısa bölümdür. Burada Karagöz ve Hacivat perdeye gelerek kıssadan hisse söz söylenir. Gelecek oyunun yeri ve saati ilan edilir ve Karagöz, Hacivat’ı tekrar döver. Hacivat perdeden ayrılır ve oyunun kapanışını Karagöz yapar. Perdede ışığın karartması aile oyun sona erer.