Cumhuriyetin İlanı (29 Ekim 1923)

Bu makalemizde siz değerli okuyucularımıza Cumhuriyetin İlanı ve Cumhuriyet Bayramı hakkında detaylı bilgiler verdik.

Cumhuriyet ne zaman ilan edildi?

Cumhuriyet’in İlanı, Osmanlı Devleti Birinci Dünya Harbinden mağlup ayrılınca Mondros Ateşkes Anlaşmasını imzalamak zorunda kaldı. Mondros Ateşkes Anlaşması ile ülkemiz işgallere açık hale geldi. Ateşkesle beraber ülke de başlayan işgaller Türk milletini derinden etkilemiş binerce yıl bağımsız yaşamış bir millet için utanç abidesi olmuştu. Böyle bir ortam da vatanı, milleti, bayrağı ve namusu kurtarmak için adeta mum ışığında adam aranıyordu.

Osmanlı Sultanı Mehmed Vahdeddin şehzadeliğinden beri tanıdığı ve yaveri olarak atadığı Mustafa Kemal Paşayı huzuruna çağırarak ülkenin içinde bulunduğu durumu anlattı ve ona paşa paşa devleti kurtarabilirsin dedi. Mustafa Kemal Paşa Sultan Vahdeddin’den aldığı emirle Anadolu’ya geçip istiklal savaşını başlatmak için harekete geçti ancak boğazlar İngiliz donanmasının denetiminde olduğu için sıkıntı olacağı düşüncesiyle Vahdeddin’den aldığı Dokuzuncu Ordu Müfettişliği unvanı ile  İngilizlerden geçiş iznini alarak Samsuna doğru hareket etti.

Bazı devlet adamlarının Sultan Vahdeddin’in huzuruna çıkarak Mustafa Kemal’in cumhuriyetçi olduğunu ve zafer kazanıldığı takdirde hanedanı devre dışı bırakacağını söyleseler de Sultan Vahdeddin önemli olan vatanın ve milletin kurtuluşudur diyerek devlet adamlarına gereken cevabı vermişti. Aslında Vahdeddin İtilaf devletlerine siyasi bir oyun oynamıştı ancak Mustafa Kemal Paşa ile yaptığı planın başarılı olması için İstiklal Savaşına muhalif görünmek zorundaydı. İstiklal Savaşı muhalifi görünerek mandacılıktan yana tavır almış ve İstiklal Savaşı aleyhine birkaç girişimde bulunmuştu.

Cumhuriyetin İlanına Zemin Hazırlayan Sebepler

Mustafa Kemal Paşa Samsun’a çıktıktan sonra genelgeler yayınlayarak ve kongreler düzenleyerek İstiklal   Mücadelesi vermenin gerekliliğinden ve öneminden uzun uzadıya bahsetmişti. Batı Cephesinde Yunanlılarla Güney Cephesinde Fransızlarla Doğu Cephesinde de Ermenilerle savaşlar yapılarak işgale uğrayan topraklar kurtarılmaya çalışıldı. İtalyanlarla İtilaf Devletleri arasında Paris Barış Konferansında ayrılıklar yaşandığı için İtalyanlar İstiklal Savaşına müdahil olmamış hatta bazı kaynaklar da İtalyanların Anadolu dan çekilirken Türk ordusuna silah ve mühimmat bıraktığı da zikredilir. İngilizler de savaşlara müdahil olmayarak savaşın seyrine göre hareket etmeyi düşünmüştü. Türk Milleti 19 Mayıs 1919 da başladığı mücadeleye 26 Ağustos 1922 de başlattığı Büyük Taarruz ile 30 Ağustos 1922 de son vermişti.

Başkomutanlık Meydan Muharebesinden sonra İtilaf Devletleri, Ankara Hükümeti ile barış görüşmelerin de bulundu. Ankara Hükümeti’nin Mudanya Mütarekesini imzalamasıyla Osmanlı Devleti’nin hukuki varlığı sona erdi. İtilaf Devletleri Lozan da düzenlenecek olan barış konferansına da hem İstanbul hükümetini hem de Ankara Hükümetini davet etmişti.

İtilaf Devletlerinin bu ikili oyunundan maksat her iki hükümeti birbirine düşürerek istediği bir takım şeyleri elde etmekti. Bütün bunlar Mustafa Kemal Paşaya istediği fırsatı vermişti. Mustafa Kemal Paşa öğrencilik yıllarından beri yürüttüğü cumhuriyet fikrini hayata geçirmenin fırsatını bulmuştu ve 1 Kasım 1922 de Türkiye Büyük Millet Meclisine verdiği 2 maddelik bir kanun önerisi ile saltanatın kaldırılmasını meclise onaylattı ve saltanatın kaldırılmasıyla Osmanlı yönetimi resmen sona erdi.

Böylelikle itilaf Devletleri de Lozan da yapılacak olan barış görüşmelerinde istediğini elde etme planından mahrum kalmış oldu. Lozan da Türkiye Büyük Millet Meclisi ile İtilaf devletleri arasında aylarca yapılan görüşmeler zaman zaman anlaşmazlıklar yaşandı ama en sonunda 24 Temmuz 1923 te Lozan da kesin bir sonuca varılarak anlaşma imzalandı. İşte; Cumhuriyetin İlanı

Cumhuriyetin İlanı

Bundan sonraki süreçte ülkenin yönetimine dair konular ele alındı ve bir yıldan fazla süren rejim boşluğunu doldurabilmek için Mustafa Kemal Paşa arkadaşlarını 28 Ekim 1923 de Çankaya Köşkünde toplayarak onlara ülke de rejim ve otorite boşluğu hakkında konuşmalar yapıp en sonunda da Efendiler yarın Cumhuriyeti ilan edeceğiz dedi ve 29 Ekim 1923 de Türkiye Büyük Millet Meclisinde yapılan oylama da 154 mebusun oyuyla Cumhuriyet rejimine geçildi ve Mustafa Kemal Paşa cumhurbaşkanlığına seçildi. Böylelikle rejim boşluğu doldurulmuş oldu. Mustafa Kemal Paşa kurduğu Cumhuriyeti biz kurduk onu yaşatacak olan sizlersiniz sözüyle Türk gençliğine emanet etti.

Ayrıca unutulmamalıdır ki 29 Ekim 1923 de Cumhuriyetin İlanı ile yeni bir devlet kurulmamış mevcut devletin rejimi değiştirilmişti. Mustafa Kemal Paşa’nın Cumhuriyeti biz kurduk sözü de dikkate alınırsa yeni bir devletin kurulmadığı sadece rejim de değişiklik yapıldığı anlaşılmaktadır.

Çünkü Mustafa Kemal Paşa bu devleti biz kurduk dememiştir. Cumhuriyeti biz kurduk demiştir. Rejim değişikliği devlet değişikliği değildir. Örneğin Roma tarihi üç dönem de incelenir Krallık dönemi, Cumhuriyet dönemi ve İmparatorluk dönemi diye ama hiçbir tarih kaynağında bu üç farklı dönem ayrı devletlerin dönemi olarak değil aynı devletin üç farklı serüveni olarak anlatılagelmiştir.

1917 Bolşevik İhtilali ile de Rusya da yeni bir devletin kurulmadığı değişenin devletin ismi ile rejiminin olduğu da göz önünde bulundurulacak olursa Türkiye de de 1923 de yeni bir devlet kurulmadığı yalnızca rejim değiştirerek devam ettiği görülmektedir. Ayrıca Türkiye tabiri 1071 Malazgirt zaferi ile Anadolu’nun Türk vatanı olmaya başladığından itibaren kullandığı da görülür. Ancak bu ismi verenler Türkler değil Avrupalılar olmuştur.