Sözcük Yapısı Konu Anlatımı
Türkçe, farklı yapıda sözcüklere ev sahipliği yapan bir dildir. Sözcüklerin yapısal olarak ele alınması sonucunda bazı kelimelerin yapım eki almadan, bazı sözcüklerin yapım eki alarak, bazılarının da iki kelimenin yan yana gelmesiyle oluştuğu anlaşılmaktadır. Bu bilgiler ışığında Türkçe’deki kelimelerin yapısal manada üçe ayrıldığını söylemek mümkündür. Türk Dil Kurumu’ndan elde edilen bilgilere göre bu üç gruba basit sözcük, birleşik sözcük ve türemiş sözcük denmektedir.
Basit Sözcük
Oluşturulması sırasında hiçbir yapım eki almamış olan sözcüklere basit sözcük denmektedir. Çekim eki alsalar dahi basit sözcükler özelliklerini kaybetmemektedir. Örnek vermek gerekirse “kediyi” sözcüğü ilk bakıldığında türemiş olarak görünebilmektedir. Ancak bu sözcük sadece “-i” eki ve de bir kaynaştırma ünsüzü almıştır. Dolayısıyla bu sözcük halen daha basit bir sözcüktür.
Türemiş Sözcük
Bir ya da birden fazla yapım eki alarak farklı bir anlama sahip kelimenin oluştuğu durumlarda sözcük türemiştir. Türemiş sözcükler aynı basit sözcükler gibi çekim eki alabilmektedir. Örnek olarak: “Sözlü anlatımınızı geliştirmelisiniz.” cümlesi verilebilir. Bu cümlede bulunan “sözlü” kelimesi “-lı” eki alarak “sözlü” olmuştur. Bu ek aynı zamanda isimden isim yapım ekidir.
Bazı durumlarda sözcüklerin türemiş olduğu çok zor anlaşılmaktadır. Bu yüzden bir sözcük görüldüğünde kökünün mümkün olduğunca en kısa halinin bulunması okuyucunun işini kolaylaştıracaktır. Örnek vermek gerekirse “ışık” kelimesi “ışımak” fiilinin “k” yapım eki almasıyla oluşmuş türemiş bir sözcüktür.
Birleşik Sözcük
Birden fazla kelimenin bir araya gelmesiyle oluşan yeni sözcüklere birleşik sözcük denmektedir. Bu kelimeler farklı alanlarda kendini gösterebilmektedir. Ayrıca bu sözcüklerin bazıları tek kelime sanılmakta ve sınavlarda öğrencileri yanıltmaktadır. Bu yüzden birleşik sözcük hakkındaki bilgilerin detaylıca özümsenmesi gerekmektedir.
Birleşik İsimler
Aynı veya farklı türden iki kelimenin bir araya gelmesiyle oluşan isimlere birleşik isim denmektedir. İki ismin bir araya gelmesiyle oluşabildiği gibi, sıfat ve ismin yan yana gelmesiyle, isimle fiilin yan yana gelmesiyle, fiillerin yan yana gelmesiyle, isimle fiilimsilerin yan yana gelmesiyle ya da yansıma sözcüklerin yan yana gelmesiyle oluşabilmektedir. Oluşma şekillerinden her birine örnek olarak: yeryüzü, kırkayak, mirasyedi, çekyat, akaryakıt ve çatapat verilebilir.
Birleşik Sıfatlar
Birden fazla kelimenin yan yana gelmesiyle oluşan ve sıfat görevi gören sözcüklere birleşik sıfat denmektedir. İki kelimenin yan yana gelip yeni bir kavramı belirtmesine ise “anlamca kaynaşmış, birleşik sıfat” denmektedir. Buna örnek olarak “gerçekdışı” verilebilir. Bir diğer birleşik sıfat türü ise kurallı birleşik sıfattır. Bunlar belli kurallar çerçevesinde oluşmuş ancak ayrı yazılan kelimelerdir. Takısız isim tamlamalarına “-li, -lik, -siz” ekleri getirilmesi durumunda birleşik sıfat elde edilebilir. Örnek olarak “beş günlük” tamlaması verilebilir.
Birleşik Fiil
Birleşik fiiller, yardımcı fiille veya kurallı olarak yapılabilmektedir. Yardımcı fiille elde edilen birleşik fiillere örnek olarak: ziyaret etmek, sabretmek ve dert olmak verilebilir. Kurallı birleşik fiillerde ise fiilin yanına “-eyazmak, -ekalmak, -ivermek, -edurmak ve -egelmek” ekleri kullanılmaktadır.