Ünsüz Benzeşmesi Konu Anlatımı
Türkçe’de bulunan yirmi dokuz harf iki bölüme ayrılmıştır. Bu bölümler ünlü ve ünsüz olarak ya da sesli ve sessiz olarak adlandırılmaktadır. Ünlü harfler, seslendirilirken başka bir harfin yardımına ihtiyaç duyulmayan harflere denmektedir. Ünlü harflere örnek olarak “a” ve “i” verilebilir. Ünsüz harfler ise seslendirilmesi için en az bir sesli harfin yardımın ihtiyaç duyulan ve ünlü harfler dışında kalan tüm harflerdir. Ünsüz harflere örnek olarak “b” ve “c” harfleri verilebilmektedir.
Ünsüz Benzeşmesi Nedir?
Ünlü ve ünsüz harflerin yan yana getirilmesiyle farklı kelimeler oluşturulmuştur. Hiçbir ek almadan oluşturulan kelimelere “kök” denmektedir. Kök kelimeler aynı zamanda basit sözcüklerdir. Bu sözcüklere gelen ekler doğrultusunda farklı anlam taşıyan kelimeler elde edilebilmekte ya da kelimelerin farklı ifade şekilleri için kullanılması sağlanabilmektedir. Köklere ya da oluşturulmuş yeni sözcüklere gelen farklı ekler söyleyişin de değişmesine sebep olmaktadır. Bazı durumlarda kelimedeki harflerden bazıları değişmekte ya da sertleşmektedir. Bu sertleşme durumuna ünsüz benzeşmesi denmektedir.
Ünsüz Benzeşmesi Konu Anlatımı
Ünsüz benzeşmesi kavramının anlaşılabilmesi için Türkçe’de bulunan sert ve yumuşak ünsüzler hakkında bilgi sahibi olunması gerekmektedir. Türkçe’deki ünsüz harfler “ş, h, f, t, ç, k ,p, s” olarak belirlenmiştir. Bu harflerin daha kolay akılda kalabilmesini sağlamak için “fıstıkçı şahap” kelimesi ezberlenebilir. Sert ünsüz dışındaki tüm sessiz harfler yumuşak ünsüz olarak adlandırılmıştır.
Ünsüz benzeşmesinin aynı zamanda ünsüz sertleşmesi olarak da bilinmesi olayın gerçekleşme şekli hakkında okuyuculara bilgi vermektedir. Ünsüz benzeşmesi olayının gerçekleşebilmesi için sert ünsüzle biten bir kelimeye sessiz harfle başlayan bir ek gelmesi gerekmektedir. Bu ekin gelmesi durumunda ekin başındaki sessiz harf sertleşiyorsa ünsüz benzeşmesi olayı gerçekleşmiştir.
Ayrıca bu olayın gerçekleşebilmesi için gelen eklerin baş harfinin sert ünsüzü mevcut olan yumuşak ünsüzlerle bitmiş olması gerekmektedir. Sert versiyonu mevcut olan yumuşak ünsüzler “ğ, b, c ve d”dir. Bir örnekle açıklamak gerekirse: “Kitap” kelimesine “-de” eki gelmesi durumunda “kitapda” sözcüğü elde edilmektedir. Ancak hem “d” harfinin sert versiyonu mevcut olduğu için hem de “kitap” sözcüğü sert ünsüz ile bittiği için kelimede ünsüz benzeşmesi olur ve “kitapta” sözcüğü elde edilir.
Aynı ek başka bir sözcüğe geldiğinde farklı sonuçlar elde edilebilir. Örnek olarak: kelimesine “-de” eki getirildiğinde ünsüz benzeşmesi olmayacak ve sonuçta elde edilen kelime “evde” olacaktır. Çünkü, her ne kadar “d” harfinin sert versiyonu bulunsa da “ev” kelimesi yumuşak ünsüzle bitmiştir.
Ünsüz benzeşmesinin gerçekleşebilmesi için kriterleri karşılayan herhangi bir ek gelmesi yeterlidir. Yani bu gelen ekin çekim eki ya da yapım eki olması önemli değildir. Bu ekler sayılara geldiğinde de, özel isimlere geldiğinde de benzeşmenin meydana gelmesine sebep olabilir. Örnek olarak “3’te, 11’de” ve “Siirt’te, Aydın’da” kelimeleri verilebilir. Görüldüğü üzere özel isimlerde ve sayılarda da aynı şartlar söz konusudur.
