Selanikli Mustafa Efendi Kimdir?
Selanikli Mustafa Efendi Kimdir? Aslen Selanikli olan Mustafa Efendi ile ilgili ilk bilgilerimiz hafızlık yaptığı ve maliye kalemlerinde çeşitli rütbelerde Osmanlı hizmetinde bulunduğudur. Kanuni’nin son dönemleri III. Selim, III. Murat ve III. Mehmet dönemlerinin tamamını idrak etmiştir. Ayrıca Mehmet Paşa, Osman Paşa, Siyavuş Paşa, Koca Sinan Paşa gibi heybetli veziri azamların hizmetinde bulunmuştur. Kendi ifadesine göre maliye katipliği, defterdarlık, silahtar katipliği ve vakıf muhasebeciliği gibi görevlerde bulunmuştur. Eserlerini kaleme alırken doğrudan gözlemlerini aktarmayı tercih etmiş. Kendisinden önceki tarih kitaplarını pek kullanmamıştır. Selanikli Mustafa Efendi eserinin mukaddime (giriş) kısmında bu eseri yazarken herhangi bir menfaat elde etmeyi düşünmediğini nefsini müdafaa etmede bulunmadığını sadece görüp yaşadıklarını objektif bir bakış açısıyla gelecek nesillere aktarmak istediğine vurgu yapar.
Selanikli Mustafa Efendi’nin eserinin dili oldukça sade ve özdür. Sadece olayların sebepleri üzerinde durmaz olayların nasıl meydana geldiğini tespite çalışır. Sarayda çalışırken Osmanlı saray evrakını inceleme fırsatı bulduğu için olayların nasıl meydana geldiği hususunda derinlemesine bilgi sahibi olmuştur. Keskin bir gözlem yeteneğine sahiptir. Kanuni ve daha önceki padişahların ve yöneticilerin kanunlara riayet eden ve işinin ehli insanlar olduğunu belirtirken kendi yaşadığı dönemdeki padişah ve yöneticilerin; bencil, cahil ve hırslı kimseler olduğunu söyleyerek ekonomik ve siyasi karışıklığın sebebini rüşvete bağlar. Askerlerin hadsiz olması emre karşı gelme ve seferlere karşı isteksiz davranmaları da Selanikli Mustafa Efendi’ye göre cahil ve işini bilmeyen yöneticilerin iş başında olması sebebiyledir.
Selanikli Mustafa Efendi’nin Eserleri
Tarihi Selaniki
Bu eser tamamen Selanikli Mustafa Efendi’nin gözlemlerine dayanarak başka hiçbir kaynak kullanmadan yazdığı bu eser. Çok değerli bir Osmanlı tarihidir. Bir çeşit hatırat özelliği taşımaktadır.
Tarihçi gözlemlerine yer verdiği Tarihi Selaniki adlı eserinde mümkün olduğunca objektif davranmaya gayret göstermiş. Ancak bazı konularda yorum yapmaktan ve eleştirilerini ard arda sıralamaktan çekinmez. Ayrıca Zigetvar Seferi, Kıbrısın Fethi, İnebahtı Bozgunu ve Tunusun Fethi gibi önemli tarihi olayların detaylarına girer.
Bunun yanında Osmanlı Saray Teşkilatı, tayinler, mali konular ile yüzyılın genel sıkıntıları ve meydana gelen isyanların sebebleri üzerinde çok değerli bilgiler verir.
Buna rağmen kıymetli eserin değeri Selanikli Mustafa Efendi öldükten yıllar sonra ancak anlaşılabilmiştir. Bilgilerin orjinal (birinci elde) kaynak olması ve gözleme dayanması sebebiyle bu eser yurt içinde ve yurt dışında çeşitli tarihlerde Türkçe ve yabancı dillerde yayınlanmıştır.
