Cenabi Mustafa Efendi Kimdir?
Niksar (Tokat) Emir Hasan Efendi’nin oğlu olan Cenabi Mustafa Efendi’den bazı kaynaklarda “Ahirül Müderissin” (o güne kadar gelmiş geçmiş en iyi müderris) adı ile bilinir. Çünkü Cenabi Mustafa Efendi hem ailesi hemde bizzat kendisi tarafından çok sayıda ünlü alim yetiştiren bir aileden geliyordu. Bir süre sonra İstanbul’a gelen Cenabi Mustafa Efendi Şeyhülislam Ebussud Efendi’den özel dersler aldı. 1573’ten itibaren Davud Paşa, Kahire (Mısır), Sahn-ı Seman, Süleymaniye ve Selimiye gibi ünlü medreselerde dersler verdi. 1586 yılında Şam (Halep) kadılığına atandı. Bu görevindeyken 1590 yılında Halep’te öldü.
Tarih-i Cenabi
Arapça yazılmıştır. Eserde ele alınan başlıca konular Peygamberler Tarihi, İslamiyet Öncesi Türk Devleti ve Kavimler, Hz. Muhammed (s.a.v), Dört Halife Dönemi, Şam ve Endülüs Emevileri, Abbasiler, Tolunoğulları, Büveyhoğulları, Gazneliler, Selçuklular, Karamanoğulları ve Osmanlılar hakkında bilgiler vermektedir. Arapça yazıldığı için “Klasik Arap Tarihçiliği” göze çarpar. Ancak Cenabi Mustafa Efendi hangi kaynaklardan yararlandığını eserinde belirtmiştir. Ayrıca bu kaynaklarda yanlış gördüğü bilgileri eserinde eleştirmiştir. Eser 1587 yılında III. Murad’a takdim edilmiştir.
Gülşen-i Tevarih (Tarihlerin Gül Bahçesi)
Cenabi Mustafa Efendi’nin Arapça kaleme aldığı Tarih-i Cenabi isimli eserinin daha geniş kitlelere ulaşmasını sağlamak için “Gülşen-i Tevarih” ismi ile Türkçe’ye tercüme etmiştir. Tarihçi bu eserinde Osmanlı tarihi ile ilgili ayrıca ayrıntılı bilgiler vermiştir. Cenabi Musatafa Efendi’den sonra gelen tarihçiler bu eserden oldukça istifade etmişlerdir. Eserin 20’e yakın nüshası (örneği) vardır.
